Y-DNA: I1 haplogroep

Eind 2013 heb ik via Gerrit Woertman een DNA kit van FamilyTreeDNA gekocht. Die kit bevatte twee staafjes waarmee ik mijn wangslijm kon verzamelen. De kopjes van de staafjes heb ik vervolgens opgestuurd naar FTDNA in Houston in de Verenigde Staten om een 67 marker test te laten uitvoeren. Die test wordt in delen uitgevoerd. De eerste resultaten op grond van 12 geteste markers zijn inmiddels beschikbaar: marker DYS393 13 DYS390 22 DYS19** 14 DYS391 10 DYS385 13-15 DYS426 11 DYS388 14 DYS439 11 DYS389I 12 DYS392 12 DYS389II*** 28.
Op grond van gelijkenis met anderen die ook hun Y-DNA op deze 12 markers hebben laten testen is de voorlopige conclusie dat ik (en met mij mijn voorouders in patrilineare lijn: de afstammelingen van Arent Jansen die rond 1725 op de boerderij Lenselink in Bekveld nabij Hengelo (G.) kwam te wonen) behoor tot haplogroep I1. Leuk toeval is dat ook Gerrit Woertman tot dezelfde haplogroep behoort. De kenmerkende puntmutatie voor deze groep is M253.

Update: op de site van het CBG staat een goede inleiding in DNA onderzoek t.b.v. genealogie.

Out-of-Africa

Op grond van meer en minder algemeen voorkomende (punt)mutaties is een verwantschapsboom van alle nu nog levende mannen, waar haplogroep I1 deel van uit maakt, te reconstrueren die 60.000 jaar teruggaat (zie voor een eenvoudig overzicht pag. 22 in Manco (2013). Deze prehistorische mutaties worden door de onderzoeksgroep van Underhill genummerd beginnend met de hoofdletter M. De vijf mutaties die haplogroep I1 definiëren, zijn in volgorde van geschatte ouderdom M42, M168, M89 en M170 en M253. Op grond van statistische analyse over grote groepen DNA donoren kan afgeschat worden wanneer en waar zich een belangrijke mutatie heeft voorgedaan. Mutatie M170 resp. M253 hebben zich conform de meest recente inzichten bij een patrilineaire voorouder in het Midden-Oosten resp. in het oostelijk deel van het Middellandse Zeebekken plaatsgevonden. Door deze plaatsen met elkaar te verbinden zijn prehistorische migratiepatronen te herkennen. Opmerkelijk is dat deze migratie vanuit het Midden-Oosten richting het westen al heeft plaatsgevonden voordat daar rond ca. 10.000 jaar geleden de landbouw is ontstaan. We hebben dus met een jager/verzamelaar te maken!
Een zeer uitgebreid overzicht over de prehistorische migraties naar en in het huidige Europa is te vinden in het recente werk van Manco waarin archeologische vondsten, taalwetenschap en de laatste genetisch inzichten in verband worden gebracht.

Haplogroep I1

Haplogroep I1 maakt onderdeel uit van Haplogroep I. Haplogroep I is een tegenwoordig in Noord Europa vrij algemeen voorkomende groep. Als je de resultaten sorteert op woonland van de oudst bekende patrilineaire voorvader en dan de statistiek voor het huidige Nederland bekijkt, dan blijkt dat zo'n 30% van de testen haplogroep I oplevert (of meer specifiek I1 18%). In de ons omringende landen zijn de percentages voor haplogroep I vergelijkbaar. In Noord-Europa zijn de percentages doorgaans hoger: Zweden 41,7%, Denemarken 32,1%, IJsland 32,1%, Noorwegen 31%, Finland 29,4%. In de rest van Europa zijn de percentages lager: België 22,7%, Luxemburg 21,7%, Frankrijk 20,9%, Duitsland 23%, Oostenrijk 23%, Zwitserland 20%, Verenigd Koninkrijk 19,2%, Rusland 17,6%, Italië 17,2%, Estland 15,7%, Ierland 15,2%, Portugal 15,2%, Letland 14,8%, Litouwen 13,1%, Spanje 7,4%, Polen 5,7%. Deze percentages vormen natuurlijk een momentopname. Enkele jaren geleden werd de I haplogroep ook wel aangeduid als Vikingen vanwege de hoge percentages in Scandinavië. Later onderzoek suggereert dat de kenmerkende mutatie in Frankrijk heeft plaatsgevonden. Dat mijn voorvader in Nederland die mutatie heeft zou bijvoorbeeld kunnen komen vanwege

een prehistorische noordwaartse migratie vanuit Frankrijk, of

vestiging van Anglo-Saksen gedurende de grote volksverhuizing in de 4e/5e eeuw, of

door vestiging van Vikingen in de vroege Middeleeuwen, of

door de Hanzecontacten in de late Middeleeuwen.

Voor meer details over de meeste recente inzichten in haplogroep I1 en de onderliggende haplotypes hierbij de link naar de ISOGG site.

Haplotype I1a2a2 (I1-Z382) = I1-S26361

Op grond van de resultaten van in totaal 37 markers komen we tot een waarschijnlijke match met I1a2a2 (met kenmerkende puntmutaties S244/Z58, S246/Z59 en Z382) en daardoor een label Anglo-Saxon volgens Eupedia. Om haplogroep I1a1 uit te sluiten heb ik een aanvullend onderzoek op marker CTS6364/Z2336 laten uitvoeren: inderdaad negatief.
Haplogroep I1a2a2 zou kunnen duiden op een gezamenlijke voorouder met de Angelen en Saksen die vanuit Noord-Duitsland/Zuid-Denemarken in de 5e eeuw naar Engeland zijn geëmigreerd. De suggestie van een relatie met de Vikingen en de Hanze zijn - denk ik - daarmee van de baan. Gerrit Woertman behoort tot I1a4 (I1-Z63) met als label Continental + Britain.

Update: Inmiddels zijn alle 67 markers bekend. Ik heb me aangemeld bij een aantal relevante FTDNA groepen en daarnaast m'n data geuploaded naar Ysearch.org (user ID BQZDB). Ik zie tot nu toe helaas nog weinig overeenkomstige haplotypen. In mijn Y-chromosoom springt één STR mutatie in het oog: DYS578. In mijn Y-DNA komt deze STR 7x voor terwijl 8x "de norm" is. Zou dit een recente mutatie zijn?

Ik heb me aangemeld voor het Gene 2.0 project. Deze test gebruikt bijna 150.000 markers: deels Y-DNA, deels mitochondriaal DNA en natuurlijk voor het grootste deel autosomaal DNA. Op grond van de Y-DNA markers verwacht ik bevestiging te krijgen van de I-Z382 toewijziging; vanuit de autosomaal DNA markers verwacht ik een paar procent Neanderthaler en misschien Denisova DNA te vinden; de resultaten van mitochondriaal DNA zullen een volledige verrassing zijn.

Update augustus 2014: De Geno 2.0 test heeft bevestiging van I1 opgeleverd en wel I-Z59. Door extra SNP testen (bij FTDNA) is uiteindelijk I-Z382 te bewijzen.

Update februari 2016: Ik heb bij FTDNA een SNP test op Z2040 laten doen met positief resultaat. Nog één stapje op weg naar Z382!

Update maart 2018: Bij FTDNA heb ik toen de kans zich voordeed een hele groep SNP's (I1-Z58 SNP Pack) tegelijk laten testen. Het resultaat: Z382+, S26361+, I15002-, dus eind SNP is (voorlopig) I-S26361.

FTDNA Big Y-700 test

Update juli 2023: In januari 2020 ben ik een nieuwe weg ingeslagen en heb een Big Y-700 analyse besteld. Twee maanden later kwamen de resultaten binnen: I-L758 M170 Z2699 L840 M253 DF29 Z58 Z59 Z2041 Z2040 Z382 FGC24333 S26361 S16414 S22349 FGC24357 FGC24347 FGC24356 S10350 BY19383 Y125947 S14393 FT268649 BY213758 S9218 S19890. Haplogroep S19890 is mijn nieuwe voorlopige eind SNP! Deze haplogroep is ontstaan rond het jaar 700.

Matches

Ik weet inmiddels dat Vincent van Benthum deze eind SNP met mij deelt! Zijn voorvader in patrilineaire lijn komt rond 1600 uit Dunsbrüggen (vlakbij Kleef); mijn voorvader in patrilineaire lijn uit Voorstonden vroege 17e eeuw. Gemiddeld zijn er 13 z.g. private variants waardoor bij meerdere mannen die hun Y-DNA met Big Y-700 laten testen, nog meer recente eind SNP te ontdekken zijn. Op grond van een schatting van de mutatiesnelheid is af te schatten dat onze gezamenlijke voorvader rond het jaar 956 is geboren. Uit de de Y-STR 37 test komt een Genetic Distance van 4. Op grond van deze bevinding is een schatting van het geboortejaar van onze gemeenschappelijke voorvader van Vincent en mij te maken: 1322 met een 95% betrouwbaarheidsinterval van 674-1759.
Een tweede match is Timothy J. DeBoer uit Canada. Timothy's patrilinaire voorouder heette Nauta en kwam rond 1620 uit Sneek, haplogroep I-Y35412. Hij deelt deze haplogroep met twee anonieme mannen met voorouders uit Nederland. Onze gezamenlijke haplogroep is I-S9218. Op basis van Y-SNP test bljkt onze gemeenschappelijke voorvader geboren te zijn rond het jaar 688. Omdat Timothy dezelfde genetic distance van 4 bij Y-STR 37 heeft is komt FTDNA tot dezelfde schatting van het geboortejaar van de gemeenschappelijke voorvader van Timothy en mij als van Vincent en mij: 1322 met een 95% betrouwbaarheidsinterval van 674-1759.

Franklin D. Roosevelt

FTDNA biedt ook informatie over het Y-DNA van historisch interessante personen. In dit geval blijkt dat de voormalige president van de Verenigde Staten Franklin Delano Roosevelt ook tot deze haplogroep behoort. Van Franklin D. Roosevelt's patrilineaire voorouders is bekend dat zij begin 17e eeuw op Tholen wooonden. De oudst bekende voorvader, die het Roosevelt kocht, werd in die tijd Geldersman genoemd! Voor mij een aanwijzing dat herkomst van alle genoemde personen richting het oude hertogdom Gelre wijst!
Gaan we nog een stapje verder terug naar haplogroep I-FT268649 dan komen er matches tevoorschijn met een patrilineaire voorvader uit Ierland en Engeland. Onze gemeenschappelijke voorvader is geboren rond het jaar 502.

Vikinggraf

Op grond van de resultaten van mijn Y700 test is er ook een link te leggen naar een Vikinggraf namelijk Galgedil LS ook bekend als VK446. Galgedil ligt ten NW van Otterup op het eiland Funen in Denemarken. Margaryan et al. publiceerden in 2020 een uitgebreid artikel Population genomics of the Viking world over dit onderwerp.

Archeologie in Nederland

Opgravingen in Zutphen laten zien dat de Vikingen vanuit Denemarken York hebben gekoloniseerd en daarna aanvallen op meerdere steden langs de IJssel. In 882 was Zutphen aan de beurt. De stadsarcheoloog Michel Groothedde heeft de opgraving op het Gravenhof uitgevoerd en o.a. een vrouwenskelet en een muntje uit York opgegraven. Hierbij de link naar een potcast over dit onderwerp met hem.

Dit leidt tot de speculatie dat een afstammeling van een gezamenlijke Deense Viking voorouder eerst York koloniseerde en vandaaruit de Noordzee overstak om uiteindelijke mannelijke nakomelingen in de Gelderse IJsselstreek te produceren conform de derde hypothese zoals eerder verwoord. FTDNA heeft een nieuwe feature gelanceerd: de Discover tool. Deze tool toont de route die mijn mannelijke voorouders hebben genomen te beginnen ni Afrika en (voorlopig) eindigend bij de I-S9218 haplogroep.

mtDNA

Van moederszijde kom ik van de Geno 2.0 test uit op H26a1, een van de oudste Europese haplogroepen.

auDNA

Uit de auDNA test van Geno 2.0 kwam al een typische West-Europese genetische blauwdruk te voorschijn: 45% Northern European, 37% Mediteranean, 18% Southwest Asian. En er kwam tevens een bevestiging te voorschijn van 1,4% Neanderthaler en 0,2% Denisova DNA.
Inmiddels is ook mijn auDNA bij FTDNA getest. En meteen 141 matches and counting! Een van die matches is een achter-achternicht (gezamenlijke afstamming van het echtpaar Lenselink x Roelofs, dus via mijn grootvader van vaderskant; "3rd cousin"; Gezamenlijke DNA fragmenten: chromosoom 1 13 cM, chromosoom 10 12 cM, chromosoom 9 10 cM en chromosoom 11 6cM; totaal 67 cM), een tweede is via mijn grootmoeder van moederskant in ieder geval Velderman x Smeenk ("3rd cousin 1 removed") en waarschijnlijk ook nog een relatie in elf generaties geleden; andere matches moeten nog worden geverifieerd.

Update maart 2018: Om bovenstaande matches op een goede manier bij elkaar te houden ben ik gestart met gebruik van DNAPainter. Van harte aanbevolen.

De globale geografische indeling bij FTDNA verschilt van de indeling die National Geographic's Geno 2.0 project presenteert: globaal 96% Western European en 4% Middle Eastern. Die 96% Western European kan worden opgedeeld in 39% Scandinavian, 29% British Isles en 26% Western and Central Europe en 2% Southern Europe en de 4% Middle Eastern is 4% Eastern Middle East.

Update 20-3-2018: het aantal matches bij FTDNA is inmiddels opgelopen tot 745. Ik heb mijn DNA ook geuploaded naar MyHeritage dat sinds kort ook op DNA test gebied actief geworden is en daar heb ik inmiddels 1098 matches.


Wordt vervolgd!

Literatuur

Cavalli-Sforza (2001): Luigi Luca Cavali-Sforza, Genes Peoples and Languages, Penguin Books
Sykes (2001): Bryan Sykes, The Seven Daughters of Eve, Bantam Press
Wells (2002): Spencer Wells, The Journey of Man, A Genetic Odyssey, Penguin Books

Sykes (2003): Bryan Sykes, Adam's Curse, A future without men, Bantam Press = Sykes (2004): Bryan Sykes, De man sterft uit, Vrouwen zullen de strijd der seksen winnen, Rainbow Pockets

Smolenyak (2004): Megan Smolenyak Smolenyak & Ann Turner, Trace Your Roots with DNA, Rodale
Sykes (2006): Bryan Sykes, Blood of the Isles, Bantam Press = Sykes (2007), Bryan Sykes, Saxons, Vikings and Celts, the genetic roots of Britain and Ireland, Norton and Company
Wells (2007): Spencer Wells, Deep Ancestry Inside the Genographic project, National Geographic
Wells (2010): Spencer Wells, Pandora's Seed. Why the Hunter-Gatherer Holds the Key to Our Survival, Random House
Manco (2013) Jean Manco, Ancestral Journeys, the peopling of Europe from the first venturers to the Vikings, Thames & Hudson

Bronnen

Atlas of Genetic Genealogy
Bibliografie Luigi Luca Cavalli-Sforza
Bibliografie Megan Smolenyak
Bibliografie Bryan Sykes
Bibliotrafie Spencer Wells
Eupedia NB Eupedia hanteert voor I1a2a2 nog de inmiddels verouderde codering I1a3a2
FTDNA
DNA Painter